بسیاری از اراضی شهر تهران که می‌توانست صرف تأمین سرانه فرهنگی، فضای سبز، تفریحی یا آموزشی شود به ساخت مسکن اختصاص یافت بدون توجه به این مهم که آیا زیرساخت‌های شهر تهران پاسخگوی رشد بی‌رویه جمعیت آن هست؟ موقعیت جغرافیایی کاسه‌مانند این شهر که دورتادورش را کوه‌های مرتفع دربرگرفته باعث شده تا چرخش یا عبور جریان هوا در آن به کندی صورت گیرد پس در هوای این شهر حتی اکسیژن به اندازه کافی نیست. گفتنی‌ها از این شهر بسیار است جان ساکنان این شهر را انواع آلودگی‌ها از ناحیه آب و خاک و هوا تهدید می‌کند اما انگار هنوز کسی باور ندارد این شهر بی‌زبان که از پاسخگویی حجم عظیم مطالبات ساکنان محدوده خود نیز درمانده است نمی‌تواند پذیرای جمعیت میلیونی ساکنان شهرهای اطراف نیز باشد.
شهری که به حریمش تجاوز شده
دست مدیران شهر تهران از ابزار لازم برای مدیریت صحیح برآن خالی است. مدیریت شهری تهران هیچ اختیاری در قبال سکونتگاه‌های اطراف شهر از کرج گرفته تا رودهن و... ندارد و همین موجب شده تا به حریم شهر تهران تجاوز شود، زمین‌های کشاورزی و باغات روستاهای اطراف شهر با مجوز دهیاری‌ها تغییر کاربری داده شود و به ساخت‌وساز اختصاص یابد. به‌رغم تلاش مسئولان شهر تهران برای حفظ حریم اطراف پایتخت و جلوگیری از شکل‌گیری شهرک‌های جدید اما شهرک‌های اطراف پایتخت با سرعت بسیار شکل گرفتند و پذیرای خیل انبوه جمعیت مهاجر از اقصی نقاط کشور شدند.
درهرحال ناگزیر شهرک‌های اقماری شکل گرفتند بدون آنکه مسببان اصلی، تعهدی در قبال تأمین زیرساخت‌های لازم برای زندگی در اینگونه شهرک‌ها را فراهم کنند یا اینکه تمهیدات لازم برای اشتغال ساکنان جدید آنها بیندیشند. نبود درآمدهای درست مالی و برنامه‌ریزی برای افرادی که قرار است در شهرهای اقماری تهران زندگی کنند به معضلی برای تهران بدل شد.
در چنین شرایطی این تهران است که باید پاسخگوی مطالبات مهمان‌های ناخوانده‌ای باشد که در فاصله کوتاهی از این شهر ساکن شده‌اند و برای رفع بسیاری از نیازهای خود اعم از اشتغال، خرید و فروش، تفریح، درمان، آموزش و غیره سراغ تهران را می‌گیرند.
کار به آنجا رسیده است که به دلیل تراکم فعالیت‌ها و جمعیت در تهران و محدوده آن، مدیریت‌منابع آبی شهر ناچار شده است که از چندین منبع، آب را به تهران و اطراف آن برساند، اما در نهایت محدودیت منابع موجب شده که این بخش اعلام کند که برای تأمین آب شهرک‌های اطراف تهران مشکل دارد.
تصمیماتی از این دست برای تهران بسیار گرفته شده؛ مثلا وقتی دو سال پیش کمیسیون زیربنایی دولت اجازه استقرار برخی صنایع پیشرفته را در حریم 120کیلومتری تهران صادر کرد معصومه ابتکار یکی از اعضای شورای شهر تهران خواستار توجه مسئولان به آستانه تحمل این شهر شد زیرا گسترش فعالیت‌های صنعتی در اطراف تهران تأثیر منفی مستقیم بر هوای تهران دارد. وی که ریاست کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران را برعهده دارد با هرگونه اقدامی که منجر به تعریف سقف بالای جمعیتی برای پایتخت شود مخالف است و حتی شکل‌گیری شهرک‌های اقماری همچون پرندْ، پردیس، کهریزک و غیره را به‌عنوان عامل مهمی در ازدیاد جمعیت تهران می‌داند.
راه‌حل برون‌رفت از این مشکلات از نظر معصومه‌‌ابتکار، مدیریت جامع و یکپارچه بر مجموعه شهری تهران است؛ طرحی که گرچه قبل از دولت فعلی به تصویب رسیده اما هرگز فرصتی برای برنامه‌ریزی و اجرای آن فراهم نشده. این درحالی است که محدودیت ظرفیت‌ها در تهران و افت کیفیت زندگی شهری و افزایش آسیب‌پذیری شهر از نظر اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی به‌دلیل تحقق نیافتن مدیریت جامع و یکپارچه شهری است.
رشد جمعیت ؛ 11برابر تهران
ابتکار، رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران از افزایش حاشیه‌نشینی در اطراف پایتخت بسیار نگران است. وی رشد شهرک‌های اقماری اطراف شهر تهران را تهدیدی برای این کلانشهر می‌داند و معتقد است: رشد شهرک‌های تهران 11برابر رشد جمعیت شهر تهران است ضمن اینکه ریشه رشد موارد مختلف آسیب‌های اجتماعی همچون زورگیری و جرم و جنایت را می‌توان در حاشیه شهر تهران مورد توجه قرار داد.
از نظر این عضو شورای شهر، شهرک‌ها برخی آسیب‌ها را به شهر وارد می‌کنند. این آسیب‌ها به‌گفته ابتکار نیاز به واکاوی دارد آن هم در شرایطی که به‌نظر می‌رسد نه دستگاه‌های دولتی در بحث کاهش آسیب‌های اجتماعی توانایی لازم را داشته باشند و نه شهرداری تهران در بحث اشتغال و به‌طور کلی بحث کاهش آسیب‌های اجتماعی می‌تواند به تنهایی تأثیرگذار باشد.
حمزه شکیب، رئیس کمیسیون عمران شورای شهر نیز نگران شکل‌گیری شهرهای اقماری در اطراف تهران است. وی می‌گوید: شعاع حریم تهران باید سه برابر شعاع محدوده‌اش باشد تا شهر بتواند نفس بکشد، صنایع مزاحمش را به حریم منتقل کند و از گسترش بی‌رویه شهر که انواع مخاطرات امنیتی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را به‌دنبال دارد جلوگیری کند. این نگرانی‌ها مکررا از سوی مقامات نظامی و انتظامی نیز مطرح شده است که از شهرهای اقماری تهران به‌عنوان خوابگاه مجرمان نام ببرند و در توضیح دلیل آن به عوامل اقتصادی و سامان‌نیافتگی اجتماعی اشاره کنند.
از نظر شکیب تهران جذابیت‌هایی پیدا کرده که برخی از آنها کاذب است اما همین جذابیت‌ها باعث‌شده تا از قشر کارگر تا دانشگاهی و تحصیل‌کرده با وجود اینکه به مشکلات زندگی در شهر تهران واقف هستند همه مشکلات را تحمل کرده و به تهران مهاجرت کنند.
رئیس کمیسیون عمران شورای شهر اما در عین‌حال جمعیت بالا برای شهرهای بزرگ و پایتخت را یک مسئله اجتناب‌ناپذیر قلمداد کرده و می‌گوید: این تنها مشکل تهران نیست بلکه اغلب شهرهای بزرگ دنیا مانند توکیو با این مسئله مواجه هستند و ما در شرایط فعلی فقط می‌توانیم با برنامه‌ریزی دقیق جمعیت فعلی را ثابت نگه‌داریم یا درصد کمی از آن را کاهش دهیم.
راه‌حل پیشنهادی از سوی این عضو شورای شهر تهیه طرحی است تا براساس آن توزیع نرمال جمعیتی در کشور صورت گیرد به این صورت که فرایند تولید ثروت و توزیع مراکز آموزشی، سیاسی، فرهنگی، دانشگاهی و پزشکی باید به‌گونه‌ای باشد که منجر به توزیع یکنواخت جمعیت در کشور شود.
لزوم سبک‌سازی پایتخت
از تهران به‌عنوان مهاجرپذیر‌ترین شهر کشور نام برده می‌شود. براساس آمار اعلام شده هرساله حدود 240هزار نفر به تهران بزرگ وارد می‌شوند که همه این حجم از مهاجرت الزاما در تهران متمرکز نمی‌شوند بلکه سرریز این جمعیت به سراغ شهرک‌های اقماری تهران می‌روند این درحالی است که افزایش جمعیت و متعاقب آن ساخت‌وسازها در شهرهای اطراف تهران با سیاست‌های دولت در زمینه سبک‌سازی پایتخت تناقض دارد و بر بار مشکلات شهر تهران می‌افزاید.
در این‌باره مهدی چمران، رئیس شورای اسلامی شهر تهران که ریاست شورای‌عالی استان‌ها را نیز برعهده دارد با انتقاد از عملکرد دولت‌ها در قبال شهرک‌های اقماری می‌گوید: شهرهای اقماری تهران هر کدام با قانون جداگانه‌ای شکل گرفته‌اند که نتیجه آن، گسترش بادکنکی این شهرک‌ها بوده است.از نظر چمران، استان تهران بسیار مظلوم است زیرا مسائل کلان کشور در تهران اتفاق می‌افتد، جمعیت قابل توجهی به نسبت وسعت این شهر در آن حضور دارند و بسیاری از آسیب‌های اجتماعی در شهر تهران اتفاق می‌افتد و امکانات شهر تهران متناسب با جمعیت آن نیست به‌نحوی که سرانه‌های مختلف شهر تهران از سایر استان‌های محروم کشور عقب‌تر است.وی خطاب به مسئولان کشور می‌گوید: ما می‌دانیم و شما هم به خوبی مطلع هستید که چالش‌های مختلفی در شهر تهران وجود دارد که اگر به آنها رسیدگی نکنیم، خدای ناکرده به تهدیدی جدی تبدیل می‌شوند.
چمران رشد فزاینده جمعیت و مهاجرت به شهر تهران را غیرقابل تحمل می‌داند و می‌گوید: گاهی پیش می‌آیدکه اهالی یک یا دو روستا به‌طور کامل به شهر تهران مهاجرت می‌کنند و به همین دلیل است که در سال‌های گذشته، با رشد 12درصدی جمعیت در شهر تهران به نسبت شهرهای دیگر استان تهران مواجه بوده‌ایم.این امر از نظر رئیس شورای شهر تهران بیش از توان زیرساخت‌های شهر تهران است به‌طوری که در حال حاضر نیز با کمبود آب، آلودگی زیست‌محیطی و از بین رفتن فضای سبز و باغات و تبدیل آنها به سوله‌ها و کارخانه‌ها مواجه هستیم.از سوی دیگر علاوه بر اینکه مسائل مربوط به حمل‌ونقل و مسکن در شهر تهران بسیار حادتر از سایر شهرهای کشور است، مشکلات و مسائل حاشیه‌نشینی و آسیب‌های اجتماعی در شهر تهران نیز بسیار قابل توجه‌تر از سایر کلانشهرهاست این درحالی است که به گفته چمران اعضای شورای شهر در دوره‌های دوم و سوم جلسات کارشناسی بسیاری تشکیل داده‌اند تا به دست‌اندرکاران، لزوم تشکیل شهرک‌های اقماری با قوانین خاص خودشان را گوشزد کنند اما بی‌فایده بوده است.
